شهر دوست‌دار خانواده؛ شهر دربرگیرنده
روند کاهشی رشد جمعیت در ایران و پیامدها و مشکلات جدی آن در آینده، سیاست‌‌گذاران را به سوی تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری سوق داده است. پرسش کلیدی در این خصوص آن است که تا چه میزان بستر و زیرساخت این امر برای خانواده‌های ایرانی فراهم است؟ آیا این امر صرفاً مسئله‌ای فرهنگی است یا اساساً مسئله‌ای اجتماعی با زمینه‌ها و علل رفاهی و اقتصادی است؟
در راستای پاسخگویی به این پرسش‌ها باید گفت که اصولاً حاکمیت‌ها بایستی برای تدوام بقای خود، افزایش رشد اقتصادی و کاهش روند سالخوردگی جوامع نسبت به تأمین زیرساخت‌های لازم برای فرزندآوری تمهیدات لازم را فراهم آورند. تجربۀ برخی کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه نشان از آن دارد که سیاست‌های تک‌بعدی تأثیری در افزایش نرخ زاد و ولد ندارند[1] بلکه با توجه به مولفه‌های مختلف تاثیرگذار در نرخ زاد و ولد از جمله سبک زندگی زنان و ساختارهای اجتماعی، پیشرفت‌های علم پزشکی، باورهای مذهبی، رفاه اقتصادی و مدنیت، لازم است حاکمیت به منظور ایجاد زیرساخت‌ها، سیاست‌هایی جامع در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تدوین کند.
از راهکارهای ایجابی ذیل سیاست‌های کلان افزایش نرخ زاد و ولد، می‌توان به توسعۀ «شهرهای دوست‌دار خانواده» اشاره کرد چراکه براساس پیش‌بینی مراکز رسمی بین‌المللی مبنی بر شهرنشینی بیش از دوسوم جمعیت جهان تا سال 2030[2]، در آیندۀ نه چندان دور، شهرها سکونتگاه بسیاری از افراد خواهند بود. این روند روبه‌رشد اقتضا می‌کند تا اقدامات به سوی توسعۀ شهرها و متناسب‌سازی و بهبود فضای آن‌ها برای زندگی خانواده‌ها و علی‌الخصوص کودکان هدایت شود.
برای تعریف شهر دوست‌دار خانواده شاید بهتر باشد از توصیف وضعیت کنونی شهرها شروع کرد که از لحاظ کالبدی فراخور افراد جوان و سالم طراحی شده و از لحاظ کارکردی اغلب مردانه هستند و کمتر به مسائل زنان، کودکان، معلولان در برنامه‌ریزی شهری توجه شده است. مطالعات نشان‌داده است که جوامع دربرگیرنده همۀ افراد جامعه و متنوع از لحاظ خاستگاه قومی، نژادی و جنسیتی و نیز طبقات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، دربردارندۀ خروجی تحصیلی بهتر، میزان جرم و جنایت کمتر و از لحاظ اقتصادی بهره‌وری بالاتر و نیز انسجام مدنی بیشتری هستند.[3]
با توجه به مقدمات طرح‌شده، شهر دوست‌دار خانواده را می‌توان شهری تعریف کرد که حضور و نیازهای تمام افراد و اعضای خانواده در آن دیده شده و در واقع جایی است که همۀ افراد جامعه اعم از پیر و جوان، فقیر و غنی، توانا و کم‌توان با هر نژاد و قومیتی در آن جا سلامتی، رفاه و ایمنی دارند و عدالت در تمام ابعاد کالبدی و کارکردی شهری حکمفرماست.
[1] خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 9 خرداد 1400. راهکار کشورها برای جلوگیری از کاهش جمعیت. قابل دسترسی در:
www.irna.ir/news/84338503/
[2] مهرعلی تبارفیروزجایی، مرتضی (1398). آینده پیش‌رو: کلان‌روند گسترش شهرنشینی و شهرهای آینده. مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری. تهران.
[3] Sean Doyle · September 13, 2019. Building a family-friendly city. Smart Growth America. Accessed at: https://smartgrowthamerica.org/building-a-family-friendly-city/#single-collapse-1
